Avropa İttifaqına üzv olan 27 ölkədə üç günlük səsvermədən sonra keçirilən “exit-poll” göstərib ki, ifrat sağçı partiyalar parlamentdəki 720 yerdən təxminən 150-ni qazanacaqlar. Bu, çox güman ki, əsas partiyaların qanunvericiliyin qəbulu üçün lazım olan çoxluğu formalaşdırmasını çətinləşdirəcək.

Avropa Komissiyasının sədri Ursula Fon der Lyayen bazar günü axşam çıxışında bildirib ki, nəticələr ən çox yer qazanacağı proqnozlaşdırılan Avropa Xalq Partiyasının (EPP) hələ də “sabitlik lövbəri” kimi çıxış edə biləcəyini göstərib. Lakin o, siyasi müttəfiqlərini ekstremist partiyalardan qorunmağa kömək etməyə çağırıb.

Avropa Parlamenti seçkilərində ifrat sağçıların proqnozlaşdırılan qazancları sırf rəqəmlərdə təvazökar görünə bilər, lakin əhəmiyyətlidir. Nəticələr Avropa İttifaqı təsisatlarında üstünlük təşkil edən avropayönlü əsas məmurlar üçün böyük problemdir. İfrat sağçı partiyaların əldə etdiyi irəliləyişlər gözlənilməz olmaya bilər və Aİ üçün ekzistensial böhran təşkil etmir. Amma bu, ifrat sağın yaxın illərdə ittifaqın istiqamətini necə gücləndirə biləcəyini göstərir.

Avropa Parlamentində ən böyük blok olaraq qalacağı proqnozlaşdırılan mərkəzçi partiyalar, yəqin ki, ifrat sağçıların yüksəlişinə qarşı çıxmaq üçün “böyük koalisiya”dan danışacaqlar. İfrat sağçılar böyük qazanc əldə etmək yolunda irəliləyərkən, mərkəzçi partiyalar öndə olmağa davam edirlər.

Rəqəmlər araşdırıldığında mərkəzi koalisiyanın ayaqda qaldığı görünür. Mərkəz sağçı EPP, mərkəz solçu Sosialistlər və Demokratlar (S&D) və liberal “Renew Europe” (RE) Avropa Parlamentindəki üç ən böyük qrupu təşkil edir. Buraya avropapərəst “Yaşıllar”ı (EFA) da əlavə etdiyinizdə, mərkəz ən böyük bloka çevrilir.

Hətta ifrat sağçı Avropa Mühafizəkarlar və İslahatçılar (ECR) və Kimlik və Demokratiya (ID) qruplarının qazandığı nailiyyətləri nəzərə alsaq belə, əsas, avropapərəst mərkəzin parlamentdə sağlam çoxluğa sahib olduğu görünür.

Koalisiyalar və Siyasi Dinamikalar

Avropa siyasətinin kursu Avropa Parlamenti daxilində müəyyən edilməyib və mərkəzçi blokun birgə işləmək istəyib-istəməyəcəyi bəlli deyil. Bu mərkəzçi qrupların hamısı Aİ tərəfdarı olsalar da, siyasətdə fərqlidirlər. Daxili siyasət ifrat sağa keçdiyi üçün sağ mərkəzçi partiyalar Avropa səviyyəsində ifrat sağçılarla işləməyi getdikcə cəlbedici hesab edə bilər. Bu, növbəti Avropa Komissiyasının, blokun siyasi istiqamətini müəyyən edən Aİ-nin icraedici orqanının təyin edilməsində çətinliklər yarada bilər. Bu, mərkəz sağçı və ifrat sağçı ünsürlərin əməkdaşlıq edə biləcəyi sövdələşmə mühiti yarada bilər.

Eyni dinamika parlament siyasətlərə səs verməyə gələndə də baş verə bilər. Aİ Parlamentində koalisiyalar formal deyil, bunun əvəzinə deputatlar məsələyə görə səs verirlər. Mərkəz sağın Ukraynaya dəstək kimi məsələlərdə solla birlikdə səs verməsi, ancaq daha sonra immiqrasiya və iqlim siyasəti ilə bağlı ifrat sağla birlikdə işləməsi məntiqsiz deyil. Bu qrupların Brüsseldə necə birgə işləməsinə təsir edəcək şey təkcə Avropa səviyyəsində siyasət deyil. Üzv dövlətlərdəki daxili siyasət də istər-istəməz Avropa Parlamentinə seçilənlərin öz həmkarları ilə necə əməkdaşlıq etməsinə təzyiq göstərəcək.

Makron erkən seçkilər elan etdi

Aİ-yə üzv olan 27 ölkədən 13-nün hökumət başçıları hazırda Avropanın sağçı partiyalarına mənsubdur. Niderlandda yeni hökumət qurulacaq və bu hökumətə Kimlik və Demokratiya Partiyasının (ID) üzvü rəhbərlik edəcək. “Exit-poll”lar Marin Le Penin ifrat sağçı “Milli Birlik” (RN) partiyasının öz namizədlərini üstələyəcəyini göstərdikdən sonra Fransa prezidenti Emmanuel Makron parlamenti buraxdı və ilk turu iyunun 30-da keçiriləcək riskli erkən seçkiyə çağırdı.

Le Pen artıq Makronu Fransada sağçılar tərəfə keçməyə məcbur edib, onun hökuməti getdikcə daha çox anti-immiqrant və anti-islam ritorikasını qəbul edib. Fransa 2027-ci ildə Le Peni hakimiyyətə gətirə biləcək prezident seçkiləri keçirəcək.

İlkin nəticələrə görə, Marin Le Penin ifrat sağçı “Milli Birlik” (RN) partiyası 31,5% səs toplayıb, bu da Makronun “İntibah” Partiyasının göstəricisindən iki dəfə çoxdur. Makron kimi Almaniya kansleri Olaf Şolts da “exit-poll”da ağır zərbə alıb. Sosial Demokratlar (SPD) 14%-lə indiyə qədərki ən pis nəticəni əldə edib, Xristian Demokratlar Partiyası (CDU) 29,5% səslə birinci, ifrat sağçı “Almaniya üçün Alternativ” (AfD) isə 16,5% səslə ikinci olub.

Nəticələr Aİ-nin növbəti beş il üçün siyasi istiqamətini formalaşdırsa da, bu milli seçkilər tez-tez mövcud yerli hökumətlər üçün de-fakto referendum kimi qəbul edilir. Bu, Fransada 2027-ci ildə keçiriləcək prezident seçkilərində Makron və gələn il Almaniyada keçiriləcək federal seçkilərdə Şolts üçün problem yarada bilər. Bazar gününün nəticələri dramatik və ya birdən-birə sağa sürüşməni deyil, daha incə və tədrici vəziyyəti, yəni Avropa siyasətinin mərkəzinin bir neçə ildir sağa doğru dəyişməsini göstərir.

Bunun ən bariz son nümunəsi İtaliyanın Baş naziri Ciorcia Meloninin Aİ siyasətində mühüm oyunçu kimi meydana çıxmasıdır. Meloni 2022-ci ildə İtaliyanın Baş naziri seçilib. Onun ölkəsindəki partiyası olan “İtaliyanın Qardaşları” müharibə zamanı faşist lider Benito Mussolinidən bəri hökumətə seçilən ən sağçı partiyadır. Brüsseldəki rəsmilər əvvəlcə Meloninin Aİ-ni dağıtmaq istəyən bir təhdid olmasından qorxdular. Lakin vəzifədə olarkən o, Avropa Komissiyasının Prezidenti Ursula Fon der Lyayenin müttəfiqi oldu və Ukrayna kimi məsələlərdə həmkarları ilə əməkdaşlıq etdi. Meloni əldə etdiyi təsirdən Aİ-nin özü üçün vacib olan məsələlərdə siyasi mövqelərini dəyişmək üçün istifadə edib. Bu məsələlərdən ən mühümü immiqrasiya idi.

Avropa skeptisizminin zirvəsi yəqin ki, 2016-cı ildə “Brexit” səsverməsi idi. Bu, Böyük Britaniyada uzun illər aparılmış daxili siyasət dəyişikliyinin nəticəsi idi, mərkəz sağ ifrat sağa qarşı çıxmağa çalışdı və nəticədə parçalanma baş verdi. Böyük Britaniyada baş verənlərlə indi baş verənlər arasındakı fərq ondan ibarətdir ki, avroskeptiklər (Aİ və onun siyasətlərini tənqid edən şəxsləri və ya siyasi hərəkatları təsvir edən termindir) artıq Aİ-dən çıxmaq istəmirlər, Aİ-ni ələ keçirmək istəyirlər.

Avropa Parlamentindəki Siyasi Qruplar: Kim Kimdir?

Avropa Parlamenti müxtəlif siyasi baxışları və ideologiyaları təmsil edən müxtəlif qruplardan ibarətdir. Hər qrup Aİ-nin gələcəyi ilə bağlı müxtəlif baxışlar və siyasətlər təklif edir. Avropa Parlamentindəki əsas siyasi qruplar və müstəqil deputatlar haqqında bunları bilmək lazımdır:

“European People’s Party” (EPP)

Avropa Xalq Partiyası (EPP) mərkəz sağçı və mühafizəkar partiyaların yaratdığı siyasi ittifaqdır. 1976-cı ildə yaradılan EPP Avropaya inteqrasiya, azad bazar iqtisadiyyatı və demokratik dəyərləri müdafiə edir. Almaniyanın CDU/CSU, Fransanın “Les Républicains” və İspaniyanın “Partido Popular” partiyası kimi böyük partiyalar EPP-nin mühüm üzvləridir. EPP Avropa Parlamentində ən böyük qrupdur.

“Socialists and Democrats” (S&D)

Sosialistlər və Demokratlar (S&D) Qrupu sosial demokrat və mütərəqqi partiyalardan ibarətdir. O, sosial ədalət, bərabərlik və davamlı inkişaf kimi məsələləri müdafiə edir. Almaniyanın SPD, Fransanın “Parti Socialiste” və İspaniyanın PSOE partiyası kimi partiyalar S&D-nin mühüm üzvləridir. S&D Avropa Parlamentində ikinci ən böyük qrupdur.

“Renew Europe” (RE)

“Renew Europe” mərkəzçi və liberal siyasətləri müdafiə edən partiyalardan ibarətdir. O, demokratiya, insan haqları və davamlı inkişafı təşviq edir. Fransanın “La République En Marche!”, Almaniyanın FDP və Niderlandın “Democrats 66” partiyası kimi partiyalar qrupun mühüm üzvləridir. “Renew Europe” Avropa Parlamentində üçüncü ən böyük qrupdur.

“European Conservatives and Reformists” (ECR)

Avropa Mühafizəkarlar və İslahatçılar Qrupu (ECR) mərkəz sağçı və mühafizəkar partiyalardan ibarətdir. O, milli suverenlik, azad bazar iqtisadiyyatı və immiqrasiya nəzarəti kimi məsələləri müdafiə edir. Polşanın “Law and Justice” (PiS), İtaliyanın “Brothers of Italy” və İspaniyanın “Vox” partiyası kimi partiyalar qrupun mühüm üzvləridir.

“Identity and Democracy” (ID)

Kimlik və Demokratiya (ID) Qrupu sağçı populist və millətçi partiyalardan ibarətdir. O, milli suverenliyə, immiqrasiya nəzarətinə və Aİ-nin mərkəzçiliyinə qarşı çıxır. Fransanın “National Rally”, İtaliyanın “Lega” və Almaniyanın “Alternative for Germany” (AfD) partiyası kimi partiyalar qrupun mühüm üzvləridir.

“Greens/EFA”

Yaşıllar/Avropa Azad İttifaqı (Greens/EFA) ətraf mühitin qorunmasının tərəfdarı və mütərəqqi partiyalardan ibarətdir. Ətraf mühitin mühafizəsi, sosial ədalət və insan hüquqları kimi məsələləri müdafiə edir. Almaniyanın “Alliance 90/The Greens”, Fransanın “Europe Ecology – The Greens” və Belçikanın “Ecolo” partiyası kimi partiyalar qrupun mühüm üzvləridir.

“The Left”

“The Left in the European Parliament – GUE/NGL” (Avropanın Birləşmiş Solu/Şimali Yaşıl Sol) radikal sol və sosialist partiyalardan ibarətdir. O, sosial ədalət, iqtisadi bərabərlik və ətraf mühitin mühafizəsi kimi məsələləri müdafiə edir. Yunanıstanın “Syriza”, İspaniyanın “Unidas Podemos” və Almaniyanın “Die Linke” partiyası kimi partiyalar qrupun mühüm üzvləridir.

“Non-Inscrits”

“Non-Inscrits” heç bir siyasi qrupa daxil olmayan müstəqil deputatlardır. Bu deputatlar müxtəlif siyasi spektrdən gəlir və heç bir qrupa bağlı olmadan öz baxışlarına uyğun hərəkət edirlər. “Non-Inscrits” deputatları müxtəlif perspektivlər təklif edərək, Avropa Parlamentində müstəqil işləyirlər.

Avropa Parlamentindəki bu müxtəlif qruplar Aİ-nin siyasətlərini formalaşdıran və istiqamətləndirən mühüm aktorlardır. Onların hər biri demokratik müzakirələr üçün mühit yaradaraq, Avropanın gələcəyi ilə bağlı müxtəlif baxışlar təklif edir.

Avropadakı ifrat sağçı partiyalar

Avropa Parlamentində ifrat sağçı partiyalar ümumiyyətlə millətçi, anti-immiqrasiya, populist və avroskeptik siyasətləri ilə tanınırlar. Bu partiyalar milli suverenlik, sərhəd təhlükəsizliyi, ənənəvi dəyərlərin qorunması və Aİ-nin mərkəzçi quruluşuna qarşı çıxmaq kimi məsələlərdə sərt mövqe nümayiş etdirirlər. Avropa Parlamentindəki əsas ifrat sağçı partiyalar və onların liderləri:

“National Rally” (Rassemblement National – RN) – Fransa

Lider: Marin Le Pen

Fransız millətçiliyini və anti-immiqrasiyanı müdafiə edən RN Aİ-nin mərkəzçi quruluşuna qarşı çıxır. Partiya Fransanın milli suverenliyini və mədəni kimliyini qorumağı hədəfləyir.

“Lega” – İtaliya

Lider: Matteo Salvini

“Lega” İtaliyanın şimal bölgələrində güclü bazası olan millətçi və populist partiya kimi seçilir. İmmiqrasiya əleyhinə mövqeyi və Aİ-nin mərkəzçi siyasətlərinə qarşı mövqeyi ilə tanınan “Lega” İtaliyanın milli maraqlarını üstün tutur.

“Alternative for Germany” (AfD – Alternative für Deutschland) – Almaniya

Liderlər: Tino Krupalla və Elis Veydel (həmsədrlər)

“AfD” Almaniyada avroskeptik, immiqrasiya əleyhinə və millətçi siyasətləri ilə seçilir. Partiya Aİ-də islahatların aparılması və Almaniyanın milli suverenliyinin qorunmasının tərəfdarıdır.

“Vox” – İspaniya

Lider: Santyaqo Abaskal

İspan millətçiliyini müdafiə edən, anti-immiqrasiya və mərkəzçi partiya olan “Vox” Kataloniya müstəqillik hərəkatına qarşı sərt mövqe tutur və İspaniyanın birliyini qorumağı hədəfləyir.

“Freedom Party of Austria” (FPÖ – Freiheitliche Partei Österreichs) – Avstriya

Lider: Herbert Kikl

FPÖ Avstriyada millətçi və populist siyasətləri ilə tanınır. Partiya immiqrasiya əleyhinə mövqeyi və Aİ-nin mərkəzçi quruluşuna qarşı mövqeyi ilə tanınır.

“Law and Justice” (PiS – Prawo i Sprawiedliwość) – Polşa

Lider: Yaroslav Kaçinski

“PiS” Polşanın milli suverenliyini müdafiə edən və Aİ-nin bəzi siyasətlərinə qarşı çıxan mühafizəkar və millətçi partiyadır. Partiya ənənəvi dəyərlərin qorunmasını və immiqrasiya nəzarətini dəstəkləyir.

“Fidesz” – Macarıstan

Lider: Viktor Orban

“Fidesz” Macarıstanda millətçi və mühafizəkar siyasətləri ilə seçilir. Mühacirət əleyhinə mövqeyi və Aİ-nin mərkəzçi quruluşuna qarşı mövqeyi ilə diqqət çəkən partiya Macarıstanın milli kimliyini müdafiə edir.

“The Party for Freedom” (PVV – Partij voor de Vrijheid) – Niderland

Lider: Gert Vilders

PVV Niderlandda anti-immiqrasiya, anti-islam və avroskeptik siyasətləri ilə tanınır. Partiya Niderlandın milli kimliyini qorumağı və Aİ-nin səlahiyyətlərini məhdudlaşdırmağı müdafiə edir.

“Vlaams Belang” – Belçika

Lider: Tom Van Qriken

“Vlaams Belang” Belçikanın Flandriya bölgəsində millətçi və separatçı partiya kimi tanınır. Anti-immiqrasiya və Flamand müstəqilliyini müdafiə edən partiya Belçikanın federal quruluşunu tənqid edir.

İfrat Sağçı Partiyaların Təsiri

Bu partiyalar ümumiyyətlə Avropa Parlamentində “Identity and Democracy” (ID) qrupu və ya “Non-Inscrits” (müstəqil) statusuna malikdirlər. İfrat sağçı partiyalar milli suverenlik, immiqrasiya və Aİ-nin mərkəzçi siyasətləri kimi mövzularda sərt siyasətlər qəbul etməklə, Avropada siyasi debatları formalaşdırırlar. Avropanın gələcəyinə əhəmiyyətli təsir göstərən bu partiyalar həm milli, həm də beynəlxalq siyasətlərin formalaşmasında mühüm rol oynayırlar.

Sevinc Əliyeva
Ordu.az